nasz SANDBOX

- no to mamy swoją interaktywną piaskownicę do tworzenia poziomic...
inauguracja miała miejsce w czasie Dnia Ziemi na WNoZGiP UMCS (24 IV 2015 r.)
Szacun (czyt. słowa uznania) należy (ą) się Panu dr. Pawłowi Pytce...

a pod tym linkiem http://geografia.umcs.lublin.pl/publikacje... pdf można znaleźć informacje o naszej piaskownicy oraz możliwościach jej wykorzystania w edukacji geograficznej ;)

co więcej dodać...

Sandbox - to jest to!, nad czym będę myślał przez najbliższy czas...


ps. Czy jest jeszcze większy sens treści zamieszczonych na niniejszym blog'u? ;)

Słowem wstępu

Nauka o poziomicy rozłożona jest w programie edukacji geograficznej na kilka etapów. Już w szkole podstawowej na lekcjach przyrody obok elementarnych składników mapy, jak: kierunki, podziałka, czy legenda, w oparciu o rysunek poziomicowy wprowadzane są pojęcia wysokości bezwzględnej i wysokości względnej. Do opisywania rzeźby terenu – najpierw z natury, potem z map hipsometrycznych świata, poszczególnych kontynentów a na końcu krain geograficznych Polski – przygotowujemy ucznia szkoły gimnazjalnej poprzez cykl kolejnych ćwiczeń. Z kolei wśród uczniów zdających maturę z geografii rozwijana jest umiejętność dostrzegania hipsometrii, jako tła dla ogromnej ilości szczegółowych informacji, dostarczanych poprzez różnego rodzaju opracowania kartograficzne, w tym mapy topograficzne oraz mapy turystyczne.

o poziomicy przeczytamy także w...

1. Definicja poziomicy

Poziomica, in. izohipsa (gr.: ísos „równy” + hýpsos „wysokość”) linia na mapie łącząca punkty o takiej samej wysokości nad poziomem morza. Powstaje poprzez przecięcie powierzchni terenu poziomymi i równoległymi płaszczyznami, z reguły oddalonymi od siebie o stałą wartość, np. co 10 m. Przecięcie tych płaszczyzn ze stokiem wzniesienia wyznaczy szereg linii krzywych łączących punkty znajdujące się na jednym poziomie. Otrzymane w ten sposób linie krzywe, rzutowane na płaszczyznę, dadzą poziomicowy plan danego wzniesienia (ryc. 1). Odległość pomiędzy płaszczyznami, które przecinają formy terenu określa się mianem cięcia poziomicowego. Dobór cięcia poziomicowego przede wszystkim uzależniony jest od skali mapy oraz wysokości względnych przedstawionego na mapie terenu.

2. Z historii poziomicy

 
Zanim poziomica trwale zagościła na mapie, ukształtowanie terenu próbowano przedstawić różnymi metodami. Od umieszczanych na mapie prostych rysunków przedstawiających góry, poprzez profile lub kopce obrazujące pojedyncze wzniesienia bądź pasma górskie, czy też stosując kreskę Lehmann’a, cieniowanie lub spis liczb określających wysokość wybranych punktów, mapa doczekała się wreszcie poziomicy. Zanim więc przedstawiona zostanie historia izohipsy, poświęćmy chwilę uwagi innym metodom za pomocą których usiłowano oddać charakter obiektu bądź rzeźby trójwymiarowego terenu na dwuwymiarowej płaszczyźnie. Dodajmy, że obok generalizacji oraz odwzorowania było to zadanie nad rozwiązaniem którego trudziły się rzesze kartografów przez wiele stuleci.

3. Poziomica w metodyce nauczania-uczenia się

Czytanie rysunku poziomicowego nastręcza uczniom sporo trudności. Wynikają one przede wszystkim z braku umiejętności widzenia, a raczej wydobycia trzeciego wymiaru z płaszczyzny dwuwymiarowej. Tę zdolność trudno rozwinąć bez zaangażowania wyobraźni przestrzennej, którą uczniowie mają opanowaną w niejednakowym stopniu. Na taki stan rzeczy z jednej strony wpływa różna predyspozycja percepcyjna uczniów (czynnik wewnętrzny), a z drugiej – brak odpowiednich ćwiczeń kierujących procesem odbioru i przetwarzania treści zawartych w materiale ikonograficznym (czynnik zewnętrzny).

3.1. Poziomica w metodyce nauczania-uczenia się - teoria

Poziomice są wynalazkiem, który pozwala wyobraźni człowieka na przekształcenie płaskiego obrazu przedstawionego na mapie w obraz przestrzenny, trójwymiarowy. Kto widzi je po raz pierwszy, nie dostrzeże w nich nic nadzwyczajnego, jedynie kręte linie tworzące swoistego rodzaju labirynty. To pierwsze, niekorzystne wrażenie wynika przede wszystkim z braku podstawowych informacji na temat poziomicy. A przecież te niepozorne linie o zróżnicowanym przebiegu czynią treść mapy jakże bogatszą. Każde wygięcie układu poziomic coś oznacza: raz będzie to dolina o łagodnych zboczach, innym razem strome pasmo górskie z przełęczami, a jeszcze indziej pojedynczy pagórek bądź kotlina. Istotne są także odległości pomiędzy sąsiadującymi ze sobą poziomicami. Ich interpretacja pozwala m.in. na określenie stopnia pochyłości przedstawianego na mapie terenu.

3.2. Poziomica w metodyce nauczania-uczenia się - praktyka

Etapy wprowadzania i kształtowania pojęcia poziomicy:

3.2.1. Teren

Czytanie i rozumienie mapy poziomicowej przedstawiającej ukształtowanie powierzchni powinno być poprzedzone obserwacjami i pomiarami w terenie. Na lekcjach przyrody przygodę z ukształtowaniem powierzchni rozpoczynamy od najbardziej charakterystycznych form terenu występujących w najbliższym otoczeniu szkoły. Celem obserwacji tych form terenu jest scharakteryzowanie ich wyglądu, obliczenie wysokości względnej i bezwzględnej, określenie nachylenia stoku pagórka, względnie zbocza doliny. Punktem wyjścia do tych rozważań jest wykonanie pomiaru wysokości pagórka. Przed przystąpieniem do wyżej wspomnianych czynności dobrze jest poświęcić odrobinę czasu na przypomnienie dzieciom informacji o głównych i pośrednich kierunkach geograficznych oraz sposobach ich wyznaczania w terenie. Warto także zasygnalizować, że poszczególne formy powierzchni ziemi mogą przyjąć formę: względnie równą, wklęsłą, bądź wypukłą.

3.2.2. Pracownia geograficzna

Głównym celem dydaktycznym zajęć w terenie jest dostarczenie uczniom konkretnych spostrzeżeń, które później pozwolą im odtworzyć na podstawie rysunku poziomicowego rzeczywiste formy terenu. Kiedy jednak nie możemy wyjść w teren (szczerze powiedziawszy nie przyjmuję żadnego wytłumaczenia, które mogłoby usprawiedliwić nauczyciela podejmującego decyzję o rezygnacji z zajęć w najbliższej okolicy szkoły), by zaznajomić uczniów z podstawowymi formami terenu, powinniśmy wówczas posłużyć się materiałem zastępczym w postaci fotografii i rysunku realistycznego. Uczniowie patrząc na rysunek z układem poziomic dużo łatwiej będą mogli odtworzyć w swej wyobraźni rzeczywistość (ryc. 13). Wśród sposobów wyjaśniania mechanizmu powstawania rysunku poziomicowego tą właśnie metodą, w literaturze przedmiotu znaleźć możemy interesujący „chwyt” dydaktyczny (zał. XII). 

"Zatapianki"

Ciekawym zabiegiem dydaktycznym przybliżającym ucznia do problematyki poziomicy są tzw. zatapianki. Po zaznajomieniu się z podstawowymi właściwościami poziomicy, możemy stopniowo wkroczyć na teren map hipsometrycznych znajdujących się w naszych atlasach. I właśnie temu służy „zalewanie” mapy, bądź jak kto woli „podtapianie” obszarów przedstawianych na mapie (oczywiście w wyobraźni ucznia). A oto propozycje zadań, które wymagają stosunkowo prostych zabiegów czytania i przetwarzania treści wyrażonych za pomocą poziomicy.  Zauważmy, że większość z nich można zastosować już na lekcjach przyrody.

Metoda interpolacji

Jednym ze sposobów wyznaczania poziomic jest interpolacja. Przy tej metodzie do wyrysowania orientacyjnego układu izohips wystarczy mieć podane wysokości nad poziom morza kilku bądź kilkunastu punktów odniesienia najlepiej rozsianych po całej przestrzeni objętej analizą. Na ich podstawie możemy wówczas nie tylko rozpoznać pojedyncze formy terenu, ale  również z dużym stopniem prawdopodobieństwa określić charakter rzeźby całego obszaru badań.

Linie szkieletowe

Wygięcia poziomic mają za zadania zobrazować doliny lub grzbiety przedstawianego terenu. Do szybkiego rozpoznania na mapach poziomicowych i hipsometrycznych tych form służą linie szkieletowe w postaci: osi dolin (niekiedy z zaznaczonym kierunkiem spływy wody) oraz linii grzbietowych.

Profil topograficzny

Profil topograficzny – wykres, na którym na osi poziomej przedstawiono odległość wzdłuż przeprowadzonej na mapie linii, a na osi pionowej – wysokości bezwzględne.

Kreślenie profilu topograficznego jest ważną umiejętnością geograficzną, którą uczeń winien nabyć już w szkole podstawowej na lekcjach przyrody. Czynność ta, nawiązując do rozpoznawania form terenu za pomocą rysunku poziomicowego, pozwala na rozwijanie wyobraźni przestrzennej uczniów. Do rysowania profilu topograficznego należy zatem przystąpić po względnie dobrym opanowaniu przez uczniów nie tylko rysunku poziomicowego, ale również i mapy poziomicowej, a w praktyce szkolnej także mapy hipsometrycznej. Uczeń bez większych problemów powinien już sprawnie interpretować ukształtowanie powierzchni terenu na podstawie przebiegu analizowanych układów poziomic.

Inne graficzne formy... :

wkrótce

Blokdiagram

Kolejną konstrukcją graficzną, którą można wykonać na podstawie mapy poziomicowej, jest blokdiagram.

Blokdiagram – obraz fragmentu powierzchni ziemi przy nachylonym (a nie pionowym) kącie widzenia, najczęściej służący do poglądowej prezentacji charakterystycznych cech rzeźby terenu. 

Forma ta przedstawia teren w postaci trójwymiarowego, perspektywicznego modelu. Opracowanie blokdiagramu wymaga właściwego doboru trzech parametrów: przewyższenia, orientacji (kierunku patrzenia na teren) i kąta pionowego, pod którym teren jest obserwowany. Kiedyś, niezwykle pracochłonne skonstruowanie tego typu rysunku, zostało zastąpione nieporównywalnie szybszym komputerowym oprogramowaniem GIS'owym, umożliwiającym wybranie optymalnych wariantów. Wstępnym etapem pracy jest zdigitalizowanie rysunku poziomicowego, a więc założenie bazy danych o rzeźbie terenu.

Profil kauzalny

Tworzenie profilu kauzalnego jest jednym ze sposobów łączenia zagadnienia hipsometrii z treścią map przedstawiających pozostałe komponenty rzeczywistości geograficznej. Chcąc najprościej zdefiniować termin profil kauzalny, należałoby przyjąć, że jest to profil topograficzny wzbogacony o dodatkowe elementy. Rysunek ten przedstawia więc wzajemne zależności pomiędzy wybranymi cechami środowiska geograficznego a ukształtowaniem terenu, które zaprezentowane jest w postaci profilu topograficznego. Możemy zatem przyjąć, że profil kauzalny to inaczej profil przyczynowo-skutkowy...

Krzywa hipsograficzna

Rzeźba trenu przedstawiona na mapie za pomocą poziomicy daje możliwość określenia stosunków wysokościowych danego obszaru. Ich graficzną ilustracją jest krzywa hipsograficzna. Do jej konstrukcji, należy najpierw obliczyć skumulowane pola powierzchni zawarte między wybranymi poziomicami (liczba i rozpiętość stref zależy od zamierzonej szczegółowości pokazania struktury wysokościowej). Krzywą hipsograficzną wykreśla się w układzie współrzędnych prostokątnych, odkładając na osi pionowej wysokości (m n.p.m.) a na osi poziomej pola powierzchni stref wysokościowych (km²). Należy zwrócić uwagę, by punkty skrajne krzywej znajdują się w miejscach odpowiadających skrajnym wysokościom analizowanego terenu. Powierzchnia zawarta pomiędzy krzywą hipsograficzną a osiami układu odpowiada objętości form terenowych. Krzywa hipsograficzna m.in. pozwala wyznaczyć średnią wysokość terenu objętego badaniem. Stanowi ją iloraz objętości do pola powierzchni całego obszaru. Do uzyskanego wyniku dodajemy wartość (w: m n.p.m.) najniżej położonego punktu i otrzymujemy średnią wysokość analizowanego obszaru.

Szkic panoramiczny

co tu dożo pisać...
spójrzcie tu:  http://www.udeuschle.selfhost.pro/panoramas/makepanoramas_en.htm
program "wszystko" za Ciebie zrobi ;)

 

Oczywiście sztuką jest narysowanie takiej panoramy na podstawie rysunku poziomicowego! Jest to trudne, ale możliwe... przykłady wkrótce;)

3.2.3. Poziomica na maturze

Poniżej "obróbki graficzne" mapek, które stanowiły załączniki

do matury z geografii

Zamiast zakończenia

Wskazówki dla nauczyciela wprowadzającego ucznia
w świat mapy...

Literatura

Batorowicz Z., 1971: Mapa w nauczaniu geografii. PZWS, Warszawa.

Berne I., 1977: Zajęcia w terenie. Poradnik dla nauczyciela geografii. WSiP, Warszawa.

Chałubińska A., 1959: Od pagórka do mapy fizycznej Polski. [w:] Różne drogi nauczania geografii. PZWS, Warszawa: 265-276. (na podstawie: Od pagórka do mapy fizycznej Polski (praca zbiorowa)  – Geografia w Szkole Nr 3 (7), 1949 r.: 26-36).

Chałubińska A., 1964: Ukształtowanie powierzchni Polski w świetle map zatapiań. Geografia w Szkole Nr 5 (92). PZWS, Warszawa: 212-222.

Chałubińska A., Janiszewski M., 1954: Polska. Ćwiczenia geograficzne klasa VI, wyd. VII. PZWS, Warszawa.

Inne materiały metodyczne

Poniżej przykłady innych zadań dydaktycznych (znalezionych w starszych zeszytach ćwiczeń bądź zapomnianych już opracowaniach metodycznych!) związanych z rysunkiem poziomicowym. Warto do nich powrócić...